فرصت های نفتی ایران

طی روزها و هفته‌های گذشته، دولت آمریکا به همراه دولت‌های انگلیس و کانادا در واکنش به حمله نظامی مسکو به اوکراین، تحریم‌هایی را علیه خرید نفت روسیه تصویب کردند. این درحالی‌است که بسیاری از کشورهای اروپایی درباره نتایج تحریم نفت روسیه، با دیده تردید می‌نگرند؛ چه آنکه جوزپ بورل، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا چندی پیش اعلام کرد که وزرای خارجه این اتحادیه بر سر بسته ششم تحریم‌‌ها به‌‌ویژه تحریم نفتی روسیه به توافق نرسیده‌اند. در همین‌باره ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه نیز روز سه‌شنبه 27اردیبهشت، در سخنرانی خود پیرامون توسعه بخش نفت، گفت که غرب با قطع وابستگی به منابع انرژی روسیه، «دست به خودکشی اقتصادی زده است». با وجود استمرار عرضه نفت روسیه در بازار، اعمال محدودیت‌‌ها بر درآمدهای نفتی مسکو همچنان ادامه دارد؛ محدودیت‌هایی که می‌تواند در ادامه راه، اروپا را با پیامدهای نامطلوب در زمینه تامین انرژی به‌خصوص در فصل سرما مواجه کند. گذشته از این، تحریم نفت روسیه بار مالی زیادی نیز بر اتحادیه اروپا تحمیل خواهد کرد. در همین‌باره مجارستان گفت که برای پیوستن به تحریم اتحادیه اروپا علیه روسیه در قطع واردات نفت و ارتقای زیرساخت‌های پالایش و خط لوله‌ کشور به صدها میلیون یورو کمک مالی این اتحادیه نیاز دارد.

گرفتن جای ایران در بازار جهانی نفت؟
رسانه‌های غربی طی روزها و هفته‌های گذشته از تحریم نفت روسیه برای روایت‌سازی‌های هدفمند رسانه‌ای خود بهره برده‌اند و مشغول القای این مطلب هستند که روسیه با اعمال تخفیف بر نفت خود، مشغول پرکردن جای ایران در بازار جهانی نفت است. در همین باره، خبرگزاری رویترز چندی پیش در گزارشی نوشت که چین بعد از جنگ اوکراین برای خرید نفت به روسیه روی آورده است. این رسانه در عین حال تصریح کرد که این موضوع، موجب شده تا فروش نفت ایران به چین به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد. بر اساس گزارش رویترز، درحال‌حاضر حدود ۴۰میلیون بشکه از نفت ایران روی نفتکش‌ها در آسیا بلاتکلیف مانده است. بزرگ‌نمایی رسانه‌های غربی در شرایطی است که جواد اوجی، وزیر نفت کشورمان چندی پیش در اظهاراتی با ابراز اطمینان درباره شناسایی بازارهای جدید برای نفت ایران تصریح کرد: «ما مشتری‌های خود را در بازار داریم و بازارهای جدیدی را هم شناسایی کردیم و این روند با قدرت ادامه دارد.» 
پاسخ ایران به فضاسازی‌های رسانه‌ای غرب
فضاسازی غربی‌ها در شرایطی است که طبق گزارش‌ها، چین درحال‌حاضر نفت بیشتری نسبت به قبل از تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران در سال2018، از کشورمان خریداری می‌کند. در همین باره شبکه «پرس تی‌وی» نوشت: «پس از آنکه رسانه‌های غربی مدعی شدند پکن ممکن است در حال جایگزین کردن بشکه‌های ایران با محموله‌های ارزان‌تر از روسیه باشد، یک شرکت نفتی بسیار بزرگ ایران قرار است این هفته دومیلیون بشکه در پایانه نفتی در چین تخلیه کند». رویترز نیز به نقل از متخصص ردیاب نفتکش «ورتکسا آنالیتیکس» گزارش داد که کشتی حامل دیونا متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران (NITC) به ژانجیانگ در استان گوانگدونگ خواهد رسید و محموله به یک پایگاه ذخیره در بندر جنوبی پمپاژ خواهد شد. 
«وال استریت ژورنال» نیز گزارش داده که در بحبوحه افزایش قیمت‌ها و کاهش عرضه انرژی که با درگیری نظامی بین روسیه و اوکراین تشدید یافته، صادرات نفت ایران در سه ماهه اول سال میلادی جاری رشد یافته است. وال استریت ژورنال در این‌باره نوشت که صادرات نفت ایران طی مدت مذکور به 870هزار بشکه در روز رسیده که 30درصد از میانگین صادرات سال2021 بیشتر است. به نظر می‌رسد با وجود فضاسازی رسانه‌ای، ایران به دلیل فشار عرضه انرژی در جهان حتی بدون نیاز به توافق نیز امکان ورود به بازار نفت را خواهد داشت. از سوی دیگر، درگیری روسیه با جنگ اوکراین و تمرکز غرب روی تحریم همه‌جانبه کرملین، ریسک معامله با مسکو را برای چین بالا برده و پکن چندان تمایل ندارد مشمول تحریم‌های ثانویه احتمالی آمریکا شود. در همین باره، موسسه «کپلر» یکی از موسسات رهیابی محموله‌های نفتی، چندی پیش نوشت که چین انتظار ندارد به دلیل معامله با ایران تحت تحریم‌های ثانویه آمریکا قرار بگیرد؛ زیرا به تصریح این موسسه، «واشنگتن به‌شدت با روسیه سرگرم است». 
به نظر می‌رسد به‌دلیل نزدیکی مختصات نفت روسیه با نفت ایران، به‌صورت بالقوه امکان جایگزینی نفت ایران با نفت روسیه وجود دارد اما با توجه به طولانی شدن جنگ اوکراین و مبهم بودن آینده این جنگ، مسکو چندان نمی‌تواند تا مدت طولانی نفت خود را با تخفیف بفروشد؛ بنابراین با وجود رقابت میان تهران و مسکو بر سر عرضه انرژی، بزرگ‌نمایی از این رقابت، امری جهتدار و همسو با منافع غرب است. ایران شاید در کوتاه‌مدت از تخفیف نفت روسیه متضرر شود اما با توجه به ابهام در آینده جنگ اوکراین و در پیش بودن فصل سرما، می‌تواند روی یافتن بازارهای جدید و سرمایه‌گذاری روی تولید بیشتر حساب باز کند و بدین ترتیب، جایگاه خود را بازیابد.
برای بررسی وضعیت بازار نفت ایران به سراغ محسن قمصری، کارشناس حوزه انرژی رفتیم. قمصری باور دارد که مساله تداخل میان بازار نفت ایران و روسیه، تا حدی محصول بزرگنمایی رسانه‌های غربی است.

امکان انتقال حجم زیادی از نفت روسیه به چین وجود ندارد
 محسن قمصری، کارشناس حوزه انرژی در گفت‌وگو با خبرنگار «صبح‌نو»، در پاسخ به این سوال که ایران برای حفظ سهم خود از بازارهای جهانی نفت باید دست به چه اقداماتی بزند، اظهار کرد: این مساله، پیچیده و بغرنج است و تا حد زیادی با مسائل سیاسی ممزوج شده است. به نظر می‌رسد کار ما در این حوزه سخت باشد. بالاخره ما در شرایط تحریمی فقط بازار چین را داریم و بقیه بازارها به روی ما بسته است. وی افزود: از طرف دیگر، ما با روسیه هم رقابت داریم؛ البته طی دو، سه سال اخیر همین رقابت را با نفت خام ونزوئلا هم داشته‌ایم اما مشخصات نفت ونزوئلا به گونه‌ای است که چندان نمی‌تواند جایگزین نفت خام ایران شود. قمصری با بیان اینکه نفت خام روسیه با توجه به مشخصاتی که دارد می‌تواند جایگزین نفت ایران شود، تصریح کرد: طبیعی است که در این شرایط، پالایشگاه‌های چین به‌دنبال مفت‌خری یا ارزان‌خری از روسیه باشند.
کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه فکر می‌کنم موضوع جایگزینی نفت ایران با نفت روسیه از جانب بعضی از کشورها یا جبهه‌های رقیب ایران دارد بزرگنمایی می‌شود، تاکید کرد: با اینکه نفت روسیه می‌تواند جای نفت ایران را بگیرد اما عملیات صادرات نفت روسیه به این راحتی نیست. قمصری افزود: مثلا یکی از راه‌های صادرات نفت روسیه، منطقه «ولادی وستوک» در شمال روسیه است که شرایط خاص خود را دارد. نفت اورال روسیه هم که به‌راحتی می‌تواند جایگزین نفت ایران شود، دارد در غرب روسیه تولید می‌شود و زمینه‌ها و زیرساخت‌های انتقال آن به چین چندان مناسب نیست. قمصری گفت: بنابراین ضمن اینکه نمی‌توان کتمان کرد که روسیه می‌تواند نفت خود را جایگزین نفت ایران کند اما امکان انتقال حجم زیادی از نفت روسیه به سایر کشورها به‌خصوص به چین وجود ندارد. 
این کارشناس حوزه انرژی با اشاره به نامعلوم بودن جنگ اوکراین و تاثیر آن روی معادلات انرژی روسیه تاکید کرد: اگر این جنگ به درازا بکشد، عملا با یخبندان دروازه‌های شمالی روسیه، کار صادرات نفت برای روسیه سخت‌تر خواهد شد. قمصری گفت: مساله رقابت میان ایران و روسیه، متاسفانه به‌لحاظ روانی تاثیر خود را گذاشته و موجب کاهش قیمت نفت ایران شده و خواهد شد. کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه سرمایه‌گذاری ایران برای تولید بیشتر نفت زودبازده نخواهد بود، تاکید کرد: امیدواریم اخباری که درباره سرمایه‌گذاری از وزارت نفت بیرون می‌آید، محقق شود و در حد بیانیه و معاهدات اولیه باقی نماند. وی با بیان اینکه درهرحال، ما به یک توافق سیاسی با چین نیاز داریم، تصریح کرد: ما الان با دو مشکل مواجه هستیم؛ اول امکان فروش نفت به چین و دوم انتقال وجوه به مراکزی که برای مصرف نیاز داریم. عملیات بانکی ما تحت تحریم است و مشکلات زیادی دراین‌باره داریم. درمجموع این دو مشکل که از آن نام بردم، دارند ما را اذیت می‌کنند.