کج‌سلیقگی در اکسپو

موضوعاتی که در ایام برگزاری اکسپو تیتر یک اخبار بود و پس از پایان برگزاری اکسپو تب آن فروکش کرد، درحالی‌که برای برگزاری اکسپو، یک پروسه پنج‌ساله مدنظر است. به این منظور با مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی و کمیسر جنرال اکسپو 2025 گفت‌وگویی انجام شد تا از آسیب‌شناسی اکسپوی 2020 و برنامه‌های پیش رو برای اکسپوی 2025 بگوید.

مروری بر تاریخچه اکسپو
« اکســپو» یــک رویــدادجهانــی بــا رویکــرد خدمــات اجتماعــی اســت کــه ازسوی کشــوری کــه برنــده کاندیداتــوری ایــن رویــداد شده، برگــزار می‌شــود. برگـزاری اکسـپوها یـا نمایشـگاه‌های جهانـی نشـأت‌گرفته از سـنت فرانسـوی نمایشـگاه‌های ملـی بـود؛ سـنتی کـه با برگزاری اکسپوی 1844 صنعتی فرانسه در پاریس اوج گرفت. بـه‌دنبـال ایـن نمایشـگاه، نمایشـگاه‌های ملـی دیگـری در قــاره‌ اروپــا و انگلســتان برگــزار شــد کــه معروف‌تریــن آن «اولیـن اکسـپوی جهانـی» بـود کـه در کریسـتال پـالاس هاید پــارک لنــدن در ســال1851 بــا عنــوان «نمایشــگاه بــزرگ فرآورده‌هـای صنعتـی تمـام ملت‌هـا برگــزار شــد. هــر اکســپو دارای یــک موضــوع جهانــی اســت و در محلــی برگـزار می‌شـود کـه به‌عنـوان مـکان تعامـل و ارتبـاط رودررو بـرای مشـارکت‌کنندگان و بازدیدکننـدگان تحـت عنـوان یـک نــوآوری برپــا می‌شــود. دفتــر اکســپوهای جهانــی «BIE» ســازمان بین‌المللــی هماهنـگ‌کننـده برپایـی اکسـپوها، سـازمانی نیمـه‌‌دولتـی اسـت و بـه‌وجـو‌دآورنـدگان آن کشـورهایی نظیـر فرانسـه، آلمـان، بریتانیـا و... هسـتند کـه مسـوول نظارت بـر تقویم، مناقصه‌گـذاری، انتخـاب و سـازماندهی اکسـپوهای جهانـی اسـت و درحـال‌حاضـر168 کشـور ازجملـه ایـران عضـو این سـازمان هسـتند.
 
سابقه حضور ایران در اکسپو
نخسـتین نمایشـگاه‌های بین‌المللـی جهانی (اکسـپو) بـه مفهوم امـروزی، در سـال‌1851 در لنـدن برگـزار شـد و  کشـورمان بـه دسـتور امیرکبیـر در اولیـن اکسـپو حضـور داشـت. 
بـرج ایفـل نیـز یـادگار اکسـپوی1889 در پاریس اسـت.  نمایشـگاه‌های جهانی یا اکسـپوها دارای سـابقه‌ای171سـاله هسـتند که در آن‌ها آخرین دسـتاوردها و آفرینش‌های علمی، فرهنگـی و صنعتـی بـه نمایـش گذاشـته می‌شـود. کشـور ما بـرای نخسـتین‌بار در زمـان امیرکبیر در اکسـپوی لنـدن که در سـال۱۸۵۱میلادی برگـزار شـد شـرکت کـرد. از آن‌جـا کـه امیـرکبیـر بـه توسـعه صـادرات ایران و رشـد صنایـع علاقه فراوانی داشت، طبـق اعلانی کـه در روزنامـه وقایع اتفاقیه منتشـر کـرد، از صاحبان صنایع دعـوت کرد تـا در این رویـداد حضور یافتـه و کالاهـای خـود را به نمایـش بگذارند.
حضور ایران در این رویداد مهم جهانی در دوره‌هایی بسـیار چشـمگیر بود؛ به‌طور مثال، غرفه ایران در اکسـپوی فرانسـه در سـال۱۹۶۷ که با سـناریو و طراحی داخلی انجام شـده، در زمان خود بی‌نظیر بود و بسـیار موردتوجه قرار گرفت. همچنین در اکسـپوی کانادا، غرفه ایران در زمره غرف مورد توجه بازدیدکنندگان اعلام شـده بود. در دوره‌های گذشـته و تا سـال2000، ایـران در پاویـون‌هـای مشـترک حضـور می‌یافت. در اکسـپوهای سـال2005 آئیچـی-ژاپن و 2010 شـانگهای-چیـن، ایران از سـالن‌های سـاخته‌شـده ازسوی برگزارکننده اسـتفاده کرده بود و از سـال2015 میلان- ایتالیا با دریافت زمین، نسـبت به سـاخت پاویـون بـا تـم ویژه مرتبط با موضوع اکسـپو اقدام کرد. در اکسـپوی میلان2015 با موضوع «تغذیه، زمیـن و انرژی بـرای حیـات» و موضـوع فرعـی «غـذا و فرهنـگ» طراحـی داخلی و نیز پوسـته پاویـون منحصربه‌فرد بـود. اول اینکـه در این اکسـپو پاویـون ایـران توانسـت در زمینه طراحـی نمایشـگاهی مقام دوم را کسـب کنـد و دیگر اینکه برای اولیـن بـار درجهـان تلویزیـون LED بـه طول ۱۶۵متر در پاویون ایران و در اکسـپوی میلان نصب شـد و کسـب مـدال نقره برای اولیـن‌بـار بـرای کشـورمان در تاریخ حضور در اکسـپوهای جهانی نیز در این اکسـپو رقم خورد.
 
موضوع غالب پاویون ایران، بی‌سلیقگی بود
هومن رازدار، مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران و کمیسر جنرال اکسپو 2025 در گفت‌وگو با «صبح‌نو» جزئیاتی از مسائل مربوط به اکسپوی 2020 را
 مطرح کرد.

 آقای رازدار درمورد اکسپو ابهامات، حملات و انتقادهایی مطرح بود که قطعا شما هم از آن مطلع هستید. لطفا درمورد این مسائل توضیح بدهید.
 عرایضم را با این مقدمه آغاز می‌کنم که فرایند برگزاری اکسپو اساسا در همه ادوار به این صورت بوده که کشورها از پنج سال پیش از برگزاری در جریان و روند این برگزاری قرار می‌گیرند؛ به عبارت بهتر، برگزاری اکسپو محدود به چندماهه برگزاری در سایت اکسپو نیست، بلکه از پایان اکسپوی قبل، اکسپوی جدید شروع می‌شود، مدارک ارسال می‌کنند، فرم‌ها را پر می‌کنند، مکان مربوط به برپایی نمایشگاه و مکان مخصوص هر کشور ازسوی کشور میزبان مشخص می‌شود، کشورها وارد مرحله طراحی و برنامه‌ریزی می‌شوند و درنهایت وارد فاز اجرایی می‌شوند که مجموع این پروسه پنج‌ساله منجر به برگزاری اکسپو می‌شود اما اکسپوی2020 اساسا با بحران بلاتکلیفی در زمان برگزاری روبه‌رو بود به این معنا که بعد از پاندمی کرونا نهاد جهانی اکسپو باید در این مورد تصمیم‌گیری می‌کرد که آیا اکسپو برگزار شود یا خیر؟ و اینکه اگر بناست برگزار شود با وجود تدابیر و پروتکل‌های مربوط به کرونا چگونه این اتفاق خواهد افتاد. درنهایت زمانی برگزاری اکسپو قطعی شد که ایران و دولت ایران در بحبوحه برگزاری انتخابات و جابه‌جایی مدیران بود و عملا روند کارها کندتر از حالت معمول پیش می‌رفت.
 
البته این موضوع که پاندمی کرونا کمی نظم اکسپو را تحت‌تاثیر قرار داد منطقی است و البته برای همه کشورها وجود داشت. اما آیا جابه‌جایی مدیران و روند مربوط به انتخابات باید باعث چنین نارسایی‌هایی شود؟
بنده البته در زمستان سال گذشته و در زمانی این مسوولیت را برعهده گرفتم که تقریبا بخش زیادی از زمان اکسپو سپری شده بود و حدود سه‌ماه از این فرصت باقی مانده بود که بخش قابل‌توجهی از این زمان نیز به انجام کارهای اداری مربوط به تغییر و تحولات مدیریتی در نهاد اکسپو سپری شد اما در کل دانستن این نکته بد نیست که در عموم کشورهای حاضر در اکسپو روند انتصاب کمیسر جنرال به این صورت است که رییس‌جمهور حکمی شبیه حکم سفرا برای فردی صادر می‌کند و کمیسر جنرال عملا سفیر آن کشور در نهاد و رویداد اکسپو می‌شود و همه فعالیت‌ها و رویدادها تحت‌نظر این شخص صورت می‌پذیرد و با این کار عملا روند اجرای اکسپو کمتر تحت‌تاثیر شرایط داخلی قرار می‌گیرد که متاسفانه شرایط سیاسی داخلی و مسائل مربوط به جابه‌جایی‌های مربوط به وزارتخانه‌های مختلف که درگیر مساله دبیرخانه اکسپو هستند، مستقیما بر سرعت و کیفیت انجام فعالیت‌های مربوطه و همچنین نظارت‌ها تاثیرگذار بود.
 از آنجایی که رویداد اکسپو یک رویداد اقتصادی صرف یا یک رویداد فرهنگی صرف نیست، بلکه جنبه‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در سطح بین‌المللی دارد تصمیمی در دولت گرفته شده بود که دستگاه‌های تخصصی در هر حوزه‌ای عضو این دبیرخانه اکسپو باشند، ماحصل این نگاه که براساس حوزه‌های تخصصی وظایف تقسیم شوند، تشکیل دبیرخانه‌ای مستقر در شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی بود که همه این دستگاه‌ها برای ایجاد وحدت رویه در آن حضور داشته باشند.
 
 اما حواشی‌ای که درمورد پاویون ایران وجود داشت و انتقاداتی که درمورد فروش محصولاتی مثل گز و سوهان در پاویون ایران می‌شد، ظاهرا بیانگر این مطلب است که دبیرخانه در این مورد توفیقی نداشته است. در مورد این موضوع هم توضیح می‌دهید؟
اینکه در غرفه پاویون ایران گز و سوهان به‌عنوان محصولات این کشور عرضه شوند اتفاق بدی نیست و خیلی از کشورها محصولات خود را عرضه می‌کردند. موضوع عمده ما در این اکسپو کج‌سلیقگی در اجرای ایده‌ها و عرضه محصولات بود وگرنه چه بسا محصولاتی که در پاویون به فروش می‌رفت اتفاقا محصولات اصیل مناطق مختلف ایران بود و کشورهای دیگر هم در فروشگاه‌های‌شان همین کار را انجام می‌دادند. نبود نظارت و ازهم‌گسیختگی ساختار مدیریتی پاویون به دلیل مشکلاتی که در نحوه برگزاری و مدیریت‌ها وجود داشت، باعث شده بود که شیطنت‌هایی در این میان صورت بپذیرد. اینکه محصولات اصیل ایرانی در پاویون ایران به فروش برسد، موضوع عجیبی نیست اما اینکه محصولات چینی در پاویون ایران به فروش برسد یا فرش ماشینی به‌عنوان فرش دستباف فروخته شود و باعث حواشی شود قطعا محصول عدم نظارت و کج‌سلیقگی در اداره امور پاویون است.
 
شما برای برطرف کردن این کج‌سلیقگی‌ها چه اقداماتی انجام دادید؟
روزی که من به‌عنوان مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌ها منصوب شدم، از مدت 6ماهه اکسپو سه ماه گذشته بود و ما توانایی این را که بخواهیم تغییرات اساسی در سخت‌افزار پاویون به وجود بیاوریم نداشتیم اما تلاش کردیم ایراداتی که در نحوه اداره پاویون هست با درنظرگرفتن محدودیت‌های اداری و مالی و ظرفیت‌های موجود اصلاح کنیم؛ مثلا متوجه شدیم که در سه ماهه اول برگزاری اکسپو، هر 10روز از طرف ایران یک مدیر جدید برای مدیریت پاویون به مسوولان برگزاری در امارات معرفی می‌شد و پایان ماموریت هر فرد عموما مصادف با آشنایی آن فرد با روندهای موجود در اکسپو و آشنایی با نحوه برگزاری می‌شد. یعنی تا نفر اول به امور مسلط می‌شد ماموریتش به پایان می‌رسید و نفر دیگری جایگزین او می‌شد. این موضوع هم از بعد داخلی در اداره امور پاویون مشکلات اساسی ایجاد می‌کرد و هم از بعد خارجی مدیریت پاویون ایران را مقابل مسوولان اکسپو متزلزل نشان می‌داد.
 موضوع دیگر اینکه افراد اعزامی عموما تسلط کافی به زبان انگلیسی و موارد مشابه در اداره امور پاویون را هم نداشتند که قاعدتا باعث بی‌نظمی‌ها و 
عدم هماهنگی‌هایی در برگزاری خواهد شد. ما در اولین روزهایی که مسوولیت پاویون را برعهده گرفتیم، مدیر ثابت و باتجربه‌ای برای اداره امور پاویون اعزام کردیم که تا پایان برگزاری اکسپو برای برگزاری هرچه بهتر و هماهنگی‌های لازم در دوبی حضور داشته باشد.
 
یکی دیگر از انتقاداتی که بسیار به پاویون ایران وارد می‌شد، معماری پاویون و همچنین نبود محتوای مناسب برای معرفی ایران، فرهنگ، تاریخ و توانمندی‌های ایران بود. این مساله را چطور تبیین می‌کنید؟
ما مدعی این نیستیم که معماری پاویون ما درجه‌یک بود و به بهترین شکل طراحی و اجرا شده بود اما نحوه انتقاداتی هم که به این موضوع شد احیانا کمی ناجوانمردانه است؛ البته این موضوع را می‌پذیرم که ما در حوزه محتوا به دلیل همان کج‌سلیقگی که عرض کردم و اینکه ما سراغ دیجیتال آرتیست‌هایی نرفتیم که بتوانیم محتوا را متناسب با شأن جمهوری اسلامی ایران تنظیم کنیم، ضعف داشتیم. حتی در پاویون ما همین محتوای نیم‌بند موجود هم با بحران ارائه مواجه بود. یعنی وقتی گردشگران وارد پاویون ایران می‌شدند به‌خاطر ازهم‌گسیختگی ساختاری و نبود مسیر مناسب و برنامه‌ریزی‌شده با هیچ سناریو، راهنما و استقبالی مواجه نمی‌شدند. ما در بدو ورود برای اینکه بعضی از این موضوعات را اصلاح کنیم سعی کردیم با استفاده از نیروهای ایرانی مقیم امارات که به شرایط و زبان مسلط‌تر بودند، برخی از این ایرادات نرم‌افزاری را برطرف کنیم. علاوه بر اینکه این نیروها با توجه به آشنایی با شرایط به روند برگزاری کمک بسیار شایانی می‌کردند، به دلیل حضور در امارات هزینه‌های بسیار کمتری هم به پاویون تحمیل شد.
شما خودتان در اولین مواجهه با پاویون چه مسائل و انتقاداتی را مطرح کردید؟
 عمده مشکلات و مسائل ما در پاویون کج‌سلیقگی در پردازش محتوا بود. از این جهت که ما در ایران ظرفیت‌های بسیار نادر و قابل ارائه‌ای داریم که باید در مرکزیت توجه قرار بگیرد؛ مثلا اگر بناست که ما محصولات تجاری‌مان را در اکسپو به نمایش بگذاریم. حتما باید خاویار یا زعفران یا محصولاتی از این قبیل که در حوزه صادراتی قابلیت بالایی دارند در مرکزیت توجه قرار بگیرند، یا مثلا غذاهای ایرانی که عموما مورد استقبال گردشگران و بازدیدکنندگان هستند باید با پردازش خیلی بهتر و سلیقه خیلی بهتری در اختیار آن‌ها قرار بگیرند، متاسفانه رستوران ما با دکور ضعیفی در پاویون حاضر شده بود، درحالی‌که با بهره‌مندی از ظرفیت رستوران‌هایی که ما در ایران داریم می‌توانستیم تصویر فاخرتری ارائه بدهیم.
 
برای اصلاح این موضوعات کاری انجام شد؟
به‌طورکلی ما نظام مسائل موجود در پاویون را به 
دو دسته تقسیم کردیم؛ دسته اول موضوعات و مشکلاتی که با راه‌حل‌های سریع قابل حل بود، مثلا تثبیت مدیریت پاویون یا ایجاد مسیر بازدید یا نظم دادن به فضای داخلی پاویون، تا جایی که معماری پاویون این اجازه را به ما می‌داد، در اولین روزهای مسوولیت اینجانب انجام شد اما بعضی از مشکلات موجود در پاویون مشکلاتی بود که باید در حین طراحی و اجرا مورد دقت قرار می‌گرفت و متناسب با آن اقداماتی انجام می‌شد که ما به‌لحاظ محدودیت‌های اداری و مسائلی از این قبیل در نهاد اکسپو و در مجموعه خودمان زمان مناسب برای اصلاح آن را نداشتیم که با اقدامات موضعی سعی کردیم مشکلات را تا حدودی مرتفع کنیم.
 
 یکی از انتقادات دیگری که به پاویون ایران صورت گرفته بود این بود که چرا فناوری‌ها و پیشرفت‌های ایران در حوزه فناوری به نمایش گذاشته نشده بود...
بله، این انتقاد مطرح شده بود اما باید دقت کرد که اساسا در اکسپو بنا نیست که فناوری‌ها و فیزیک آن‌ها ارائه شود. بلکه قرار است که بازدیدکننده یک تصویر شماتیک از یک کشور به‌وسیله عناصری به دست بیاورد که در پاویون به کار گرفته شده است؛ مثلا در پاویون ژاپن همه‌چیز ساده‌سازی شده و درنهایت فناوری را انتقال می‌دهد یا سنگاپور که می‌خواهد تصویر یک کشور سبز از خود را در افق سال 2030 از خود به نمایش بگذارد با استفاده از فناوری یک پاویون کاملا سبز را ارائه می‌کند. به بیان بهتر، در اکسپو فناوری در خدمت محتوا قرار می‌گیرد و خود فناوری به‌عنوان یک محتوای صرف و مستقل به بازدیدکنندگان ارائه نمی‌شود.
 
 عملکرد ایران از بعد محتوای فرهنگی و هنری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ما در صحنه‌های مختلف اکسپو و در ابعاد مختلف بیش از 1000 اجرای موسیقی و هنری داشتیم که این از مزیت‌های ما محسوب می‌شود که توانستیم در این موضوعات و اجراها سهم قابل‌توجهی داشته باشیم.
 
به‌طورکلی از نظر شما اکسپوی 2020 در رسیدن به اهدافش موفق بود؟
با توجه به هزینه‌هایی که دولت امارات برای این اکسپو انجام داد و پیش‌بینی‌هایی که نسبت‌به بازدید تعداد بسیار بیشتری از گردشگران از این رویداد داشت، با توجه به بدشانسی تاریخی که با آن مواجه شد، در بعد کلان، اکسپوی دوبی موفق نبود؛ هرچند که به‌ظاهر باشکوه برگزار شد ولی انتظارات برگزارکنندگان را برآورده نکرد و قطعا حضور ایران و پاویون ما هم به‌عنوان تابعی از این مجموعه با نقص‌هایی همراه بود.
 
در پایان اگر جمع‌بندی نسبت‌به موضوعات مطرح‌شده دارید بفرمایید.
همانطور که عرض کردم اکسپوی دوبی برای برگزارکنندگان به‌خاطر مشکلات و بدشانسی‌های بزرگی که با آن مواجه شدند، آن‌طور که انتظار می‌رفت پیش نرفت. ما نیز در این اکسپو به دلیل مشکلات عمومی ناشی از کرونا و محدودیت‌هایی که داریم دچار مشکلات و نارسایی‌هایی بودیم که با انتقادات دامنه‌داری در رسانه‌های مختلف روبه‌رو شد. هرچند این فضاسازی‌های رسانه‌ای در برخی از موضوعات با بی‌انصافی‌هایی هم همراه بود اما باعث شد که دقت بیشتر و حساسیت‌های بالاتری ازسوی متولیان امر نسبت‌به موضوعات مربوط‌به اکسپو به وجود بیاید و این موضوع قطعا ما را کمک خواهد کرد تا با حساسیت بیشتری نسبت‌به امور مربوط به اکسپوی 2025 اقدام کنیم.
ما طبق برنامه‌ریزی مربوط به اکسپوی ژاپن، همین امروز هم از زمان‌بندی عقب هستیم و دستگاه‌ها و دبیرخانه مربوطه تلاش خواهند کرد که با برنامه‌ریزی مناسب و فراهم کردن تمهیدات برای اکسپوی ژاپن ارائه‌ای در شأن ایران و جمهوری اسلامی در اکسپوی پیش رو داشته باشیم و قطعا موضوعات مطرح‌شده درمورد اکسپوی دوبی به ما کمک خواهد کرد که حضور شایسته‌تری داشته باشیم و من به‌عنوان کمیسر جنرال اکسپوی 2025 از همه فعالان در حوزه‌های مختلف که احیانا از اکسپوی دوبی بازدید به عمل آورده‌اند، درخواست دارم که نقطه نظرات تخصصی خود را برای برگزاری هرچه باشکوه‌تر اکسپوی ژاپن در اختیار ما بگذارند.