مسکو پس از دوحه

درحالی‌که باقری علی‌رغم انتقادها بر رویه خود اصرار دارد و هیچگاه با مردم درخصوص روند مذاکرات گفت‌وگو نمی‌کند، حساب توییتری نمایندگی روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین بامداد روز گذشته از دیدار «سرگئی ریابکوف»، معاون وزیر امورخارجه روسیه با «علی باقری»، همتای ایرانی خود و مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات هسته‌ای خبر داد.

گفته شده در این دیدار، علاوه بر معاون وزیرخارجه روسیه، «میخائیل اولیانوف»، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین هم حضور داشته است. وزارت خارجه روسیه پس از انتشار این خبر در بیانیه‌ای اعلام کرد که «سرگئی ریابکوف»، معاون وزیرخارجه روسیه و علی باقری‌، همتای ایرانی وی در دیدار روز جمعه درباره جنبه‌های روند مذاکرات برچیدن تحریم‌ها بحث و تبادل‌نظر کردند. عدم انتشار این خبر ازسوی منابع ایرانی و بی‌توجهی مکرر به افکار عمومی داخلی اگرچه رویه جدیدی در ماه‌های گذشته نیست اما باعث شده است تا مردم نسبت‌به سفرهای این‌چنینی و دستاوردهای آن دچار تردید شوند.
در بیانیه وزارت خارجه روسیه درباره این دیدار آمده است: تبادل‌نظری کامل درمورد جنبه‌های مختلف فرایند مذاکره با هدف بازگرداندن اجرای کامل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ازجمله با درنظرگرفتن نتایج تماس‌های غیرمستقیم بین نمایندگان واشنگتن و تهران که اخیرا با میانجیگری سرویس سیاست خارجی اروپا در دوحه برگزار شد، صورت گرفت. البته علاوه بر تبادل نظر باقری-ریابکوف درخصوص مذاکرات دوحه، سفر لاوروف به تهران و گفت‌وگوی امیرعبداللهیان با همتای چینی‌اش در هفته گذشته باعث شد تا تحلیلگران این اقدامات را با نشست دوحه پیوند بزنند.

تشریح سفر باقری به مسکو ازسوی اولیانوف
رایزنی‌هایی با مقامات چین و روس در هفته گذشته باعث شد تا بسیاری از تحلیلگران آن را مرتبط با تحرکات اخیر و رسیدن به نقطه مشترک با غرب در دوحه قلمداد کنند؛ موضوعی که درنهایت تحقق پیدا نکرد و با خبرهای ضدونقیضی که از این نشست منتشر شد، اختلافات جدیدی را نشانه رفته است. اما در بیانیه وزارت خارجه روسیه تاکید شده است که شرکت‌کنندگان در نشست روسیه و ایران تعهد خود را نسبت‌به حفظ برجام ابراز و بر نبود جایگزینی برای ادامه تلاش‌های چندجانبه برای احیای توافق هسته‌ای مطابق با پارامترهای مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل بدون هیچ کم و کاست و تغییری تاکید کردند.
«میخائیل اولیانوف»، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین که با مذاکرات در دوره جدید چهره شناخته‌شده‌ای برای مردم ایران به حساب می‌آید نیز پیش از بیانیه وزارت خارجه روسیه در حساب کاربری خود در توییتر با اشاره به سفر علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی و معاون وزیرخارجه ایران به مسکو و دیدار و گفت‌وگوی وی با مقامات وزارت خارجه روسیه را حرفه‌ای و مثبت ارزیابی کرده بود.
اولیانوف درباره حضور هیات ایرانی در مسکو گفت: این یک تبادل‌نظر بسیار حرفه‌ای درمورد وضعیت فعلی پیرامون برجام و چشم‌انداز مذاکرات وین بود. نماینده روسیه در مذاکرات هسته‌ای وین در ادامه گفت: ارزیابی من این است که علی‌رغم همه مشکلات، توافق هسته‌ای هنوز قابل بازیابی است و برای تحقق این امر، ایالات‌متحده باید انعطاف‌پذیری بیشتری از خود نشان دهد.

فضای منفی بعد از نشست دوحه
در شرایطی شاهد این رفت‌وآمدها هستیم که یک مقام ارشد آمریکایی روز گذشته در گفت‌وگو با رویترز مدعی شد که پس از مذاکرات غیرمستقیم با ایران در دوحه، شانس احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران بدتر شده است. درحالی‌که ایران چشم‌انداز مذاکرات دوحه را مثبت ارزیابی کرده، این مقام آمریکایی که خواسته است نامش فاش نشود، ادعا کرده که چشم‌انداز توافق پس از دوحه بدتر از قبل از دوحه است و روزبه‌روز بدتر می‌شود.
او مدعی شده است که شما می‌توانید دوحه را در بهترین حالت به‌عنوان آب درحال حرکت و در بدترین حالت به‌عنوان حرکت به‌سمت عقب توصیف کنید. اما در این مرحله حرکت آب برای تمام اهداف عملی حرکت به‌سمت عقب است. این مقام آمریکایی همچنین مدعی شده است که در مرحله کنونی، نمی‌داند که ایرانی‌ها چه می‌خواهند؟ او در ادامه افزود: آن‌ها با جزئیات زیادی به دوحه نیامده بودند. بیشتر خواسته‌هایی که آن‌ها مطرح کردند، یا می‌دانستند -یا باید می‌دانستند- خارج از محدوده برجام بود و بنابراین برای ما و اروپایی‌ها در این مرحله قابل بحث نبود یا مسائلی بود که به‌طور کامل در وین مورد بحث و بررسی قرار گرفته و حل و فصل شده بود.
این مقام ارشد آمریکایی گفت که واشنگتن از آغاز مذاکرات در آوریل ۲۰۲۱ به‌صراحت اعلام کرده است که نمی‌تواند به ایران تضمین حقوقی بدهد که دولت آینده آمریکا به توافق پایبند باشد. او افزود: ما گفتیم که هیچ راه قانونی وجود ندارد که بتوانیم دولت آینده را متعهد کنیم و بنابراین به‌دنبال راه‌های دیگری برای ایجاد آرامش به ایران و همراه با سایر کشورهای ۱+۵ (کشورها) و هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا بودیم. این مقام ارشد آمریکایی افزود: فکر می‌کردم آن پرونده بسته شده است.

واکنش امیرعبداللهیان به خبرسازی‌ها
البته برخلاف اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها، ایران سیگنال‌های مثبتی پس از نشست دوحه از خود صادر می‌کند. ادعاهای این مقام آمریکایی درحالی مطرح شده که ایران بر ضرورت برچیدن تحریم‌ها به‌منظور اجرای توافق هسته‌ای تاکید دارد. در همین ارتباط نیز «محمد مرندی» در گفت‌وگو با شبکه خبری المیادین پیرامون مذاکرات دوحه گفته است: انتظار نمی‌رفت که مذاکرات تنها طی دو روز به راهکار مثبتی منتهی شود.
وی با بیان اینکه تهران اظهارات رسانه‌ای مقامات آمریکا را جدی نمی‌گیرد، افزود: آمریکایی‌ها باید تضمین‌های مورد درخواست ایران را فراهم کنند تا نشان دهند که مثل گذشته بار دیگر از پشت به ما خنجر نخواهند زد. مرندی همچنین با تاکید بر ضرورت رفع تحریم‌ها به‌منظور اجرای مجدد برجام، افزود که اروپایی‌ها امروز توجه بیشتری به ایران دارند چراکه به‌دلیل جنگ اوکراین به نفت آن نیازمند هستند. مشاور هیات مذاکره‌کننده ایران درعین‌حال تاکید کرد که مذاکرات دوحه شکست نخورده و ادامه خواهد داشت.
البته این تمام ماجرا نیست و انتقادها به تیم مذاکره‌کننده با خبرهای تاییدنشده‌ای درخصوص نامه امیرعبداللهیان به رئیسی و درخواست کنار گذاشتن وی همراه شد. شاید یکی از مهم‌ترین دلایل چنین رویکردی نوع رفتار مذاکره‌کننده ارشد ایران و تعامل ضعیف وی با رسانه‌ها باشد. اما نباید از این موضوع نیز گذشت که زمانبندی دیدارها و رایزنی‌ها نیز می‌تواند به شائبه‌ها دامن بزند.

اهمیت شفافیت در مذاکرات 
موضوعی که درنهایت حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه کشورمان را در شامگاه جمعه مجبور به واکنش کرد. وی در توییتر نوشت که دکتر باقری با جدیت و در هماهنگی کامل با اینجانب به مذاکرات منطقی، مستدل و فعال برای لغو تحریم‌ها ادامه می‌دهد. وزیر امورخارجه افزود: «ما با قدرت و منطق به تلاش‌ها ادامه می‌دهیم. واقع‌بینی آمریکا و اخذ تضمین پایدار در نفع کامل اقتصادی ایران از توافق، می‌تواند نتیجه مذاکرات را ثمربخش کند.»
در این راستا و با توجه به شرایط پیش‌آمده بعد از نشست دوحه، مذاکره‌کنندگان کشورمان باید به‌صراحت با مردم گفت‌وگو کنند و درخواست‌های خود و طرف مقابل را به‌صورت کاملا شفاف مطرح و رسانه‌ای کنند. در این شرایط طرف غربی دیگر قادر به سیاه‌نمایی علیه ایران نخواهد بود و از سوی دیگر، مردم همراهی بیشتری در این موضوع با مسوولان خواهند داشت. بی‌توجهی به افکار عمومی نه‌تنها به شرطی شدن اقتصاد خواهد انجامید، بلکه مردم را نسبت‌به مسوولان بدبین خواهد کرد.
توجه به نتیجه و دوری از حواشی نه‌تنها بر اعتبار تیم مذاکره‌کننده خواهد افزود بلکه وضعیت اقتصادی کنونی را سروسامان خواهد داد و اخبار ضدونقیض و تحلیل‌های جهت‌دار ازسوی برخی مسوولان و رسانه‌های غربی علاوه‌بر به‌هم‌‌ریختن آرامش داخلی، عرصه‌های دیگر را نیز تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.