خشکسالی بلای جان گندم کاران

علی‌رغم چند سال خودکفایی و بی‌نیازی از واردات گندم، اما وقوع خشکسالی شدید و گرانی نهاده‌های تولید طی دو سال اخیر، مجدد پای گندم‌های خارجی را به کشور باز کرد؛ چراکه با حذف ارز ترجیحی و افزایش چندبرابری قیمت نهاده‌ها، بسیاری از کشاورزان توان خرید کود، بذر و سموم را نداشتند و این امر عملکرد در واحد سطح را تحت‌تاثیر قرار داد. این درحالی است که بسیاری از دست‌اندرکاران بخش کشاورزی بر این باورند که با مساعد بودن شرایط تولید و قیمت منطقی نهاده‌ها، از دومیلیون هکتار اراضی آبی می‌توان ۱۰میلیون تن گندم تولید کرد که باوجوداین دیگر نیازی به تامین گندم از آن‌سوی مرزها و خروج ارز از کشور نیست. کمااینکه امسال دولت با اقدامات حمایتی در زمینه تامین کود و نهاده موردنیاز کشاورز را به کشت ترغیب کرده است که باوجوداین دیگر نگرانی در خصوص کمبود و کاهش تولید از حیث عدم‌ تغذیه مناسب نداریم. این پایان ماجرا نیست چراکه با اجرای حذف ارز ترجیحی و واقعی شدن قیمت ارز دیگر واردات گندم صرفه اقتصادی ندارد و باوجوداین نیاز است در زمینه زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری بیشتری صورت گیرد تا گندم موردنیاز از تولید داخل تامین شود.

تولید گندم ایران در دو سال پیش به‌علت بارش‌های خوب خوشبختانه افزایش داشته و از سال‌های خوب تولید گندم بوده و اخیرا هم تولید ۱۴ تا ۱۴،۵میلیون تن گندم هدفگذاری شده است.
چهار تا پنج سال پیش خودکفایی ایران در تولید گندم برای چهارمین سال تکرار شد. هرچند بخشی از مزارع گندم در سیل‌های بهاری از بین رفت. سازمان خواروبار و کشاورزی جهان (فائو) هم اعلام کرده است ایران در بخش کشاورزی ازجمله تولید گندم سرآمد بسیاری از کشور‌های منطقه است. از ۱۶۴میلیون هکتار زمین در ایران ۱۸.۸میلیون هکتار در چرخه تولید محصول‌های کشاورزی است. هشت‌میلیون هکتار به‌صورت آبی و حدود ۶.۳میلیون هکتار به‌صورت دیم و بقیه به‌صورت آیش آبی و دیم بهره‌برداری می‌شود و بخش مهمی از این عرصه‌ها به گندم اختصاص دارد. اما تولید گندم در ایران فقط در کشت این محصول محدود نمی‌شود، بلکه دانش و علوم کشاورزی و عرصه‌های دانشگاهی و تحقیقاتی در حوزه گندم و صنایع تبدیلی و تکمیلی آرد و نان و زیرساخت‌های سیلو هم بسیار قابل‌توجه است.
 خوشبختانه ۱۰۰درصد تولید بذر گندم در داخل ایران انجام می‌شود و هر سال ارقام جدید بذر برای کشت در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد. بیش از ۴۷نوع گندم آبی و ۱۹نوع گندم دیم سرجمع ۶۶رقم در پهنه سرزمینی ایران به تناسب و شرایط سازگاری اقلیمی کشت می‌شود که با تولید دانش‌بنیان باید متناسب با اقلیم‌های متنوع سرزمین ایران این ارقام را افزایش دهیم.
ایران برنامه ۱۲ساله جامع و کامل طراحی و اجرایی 
کرده است تا در سال۲۰۲۶ به اقتصاد و زراعت کامل گندم یعنی کشت، تولید، صادرات، واردات، مصرف سرانه و درصد مطمئن خوداتکایی برسد و نامگذاری سال تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین هم تکلیفی است که می‌تواند مسیر خودکفایی و توسعه تولید گندم را هموارتر کند.
اصلی‌ترین متغیر برای حداکثرسازی اطمینان از امنیت تولید گندم در ایران اصلاح نظام‌های آبیاری است که کمک می‌کند در این مسیر به مقصد «ارتقای بهره‌وری» برسیم و شعار اصلاح الگوی مصرف منابع هم تحقق می‌یابد.
ایران برای توسعه تولید گندم بدون گسترش وسعت کشت یا فشار بر دیگر محصولات برنامه‌های خوبی دارد، منابع خاک کافی است و اصلی‌ترین برنامه بهبود نظام‌های آبیاری است. منابع خاک برای خودکفایی گندم در کشور فراهم است و بهبود نظام آبیاری ظرفیت جدید می‌تواند برای افزایش تولید گندم باشد و انتخاب توسعه تولید گندم، «تولید بیشتر با آب کمتر» و بهینه‌سازی نظام آبیاری است. توسعه تولید دانش‌بنیان و معرفی ارقام مقام به شوری خاک و کم‌آبی هم ظرفیت تازه‌ای ایجاد خواهد کرد و البته اصلاح الگوی مصرف و فرهنگ مصرف بهینه گندم و نان هم ظرفیت دیگری برای استقرار خودکفایی پایدار در تولید گندم است.
 تولید گندم مهم‌ترین بخش زراعت و اقتصاد کشاورزی است که همه کشور‌ها متناسب با مزیت‌های طبیعی و نسبی تلاش می‌کنند جدی‌ترین و دقیق‌ترین حمایت را از تولید این محصول پراهمیت به انجام رسانند تا رکن مهم امنیت غذایی کشورشان حفظ شود.
در تولید محصولات کشاورزی ازجمله گندم مسائلی همچون میزان بارش، قیمت‌گذاری محصول تولیدی و استقبال کشاورزان از کشت تاثیرگذار است، به همین دلیل سرمازدگی در اوایل فصل کشت، نرخ تعیین‌شده غیرمنطقی خرید تضمینی گندم و خشکسالی‌های اخیر سبب کاهش تولید گندم کشور در سال جاری شده است.
از سوی دیگر، قیمت نهاده‌های کشاورزی ازجمله کود، سم و آفت‌کش نیز تا ۷۰۰درصد گران‌تر شده که دلیل اصلی آن حذف ارز ترجیحی بوده است، به همین دلیل بسیاری از کشاورزان در سال زراعی گذشته نتوانستند در مزارع خود از کود‌های فسفاته و پتاسه که در عملکرد تولید تاثیر زیادی دارد، استفاده کنند. در این میان، برخی کارشناسان معتقدند که وزارت جهاد کشاورزی در دوره‌های مختلف، برنامه دقیق و کارشناسی‌شده برای خودکفایی در کالاهای اساسی نداشته و تنها ابزار حمایتی این مجموعه برای افزایش تولید، افزایش بی‌رویه قیمت‌های خرید تضمینی است.
 
خرید تضمینی گندم به مرز ۲میلیون تن رسید
«عطاءلله هاشمی»، رییس بنیاد ملی گندمکاران ایران روز چهارشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا بیان کرد: مقایسه تولید گندم اوکراین با تولید کل جهان مقایسه اشتباهی است؛ زیرا برخی کشورهای تولیدکننده گندم، خودشان واردکننده هم هستند و برخی کشورها تولیدکننده گندم هستند اما صادرات انجام نمی‌دهند. تنها برخی کشورها در دنیا هستند که علاوه بر تامین نیاز خودشان گندم به دنیا صادر می‌کنند که اوکراین و روسیه یکی از مهم‌ترین کشورهای صادرکننده به شمار می‌روند.
وی تصریح کرد: اکنون به‌واسطه خشکسالی‌ها در دنیا تولید گندم روند کاهشی دارد؛ بنابراین برخی کشورها هستند که به دلیل این وضعیت آشفته‌بازار، دلالی و واسطه‌گری بین‌المللی می‌کنند و جنس را گران می‌کنند یا گروکشی انجام می‌دهند؛ بنابراین ایران به دلیل تحریم‌ها در بحث تامین گندم می‌تواند با چالش روبه‌رو شود.
هاشمی قاچاق را یکی از مشکلات در بخش گندم تولیدی کشور دانست و گفت: واقعی کردن قیمت گندم به‌منظور جلوگیری از ورشکستگی کشاورزان، ایجاد انگیزه در کشاورزان برای خودکفایی کشور در تولید این محصول، بی‌نیازی کشور به واردات و تامین امنیت غذایی مردم است و تاثیر چندانی روی قاچاق ندارد اما می‌تواند این مهم را کنترل کند. درواقع گندم قاچاق نمی‌شود، بلکه فرآورده‌های تولیدشده از گندم یارانه‌ای تاکنون به‌صورت قاچاق از کشور خارج می‌شد که با اصلاح قیمت‌ها این موضوع کمتر اتفاق می‌افتد.
رییس بنیاد ملی گندمکاران ایران افزود: طبق آمارها از ابتدای فصل خرید تاکنون بیش از یک‌میلیون و ۹۰۰هزارتن گندم از کشاورزان خریداری شده است که نسبت‌به مدت مشابه سال گذشته نزدیک ۱۵ تا ۲۰درصد افزایش خرید را نشان می‌دهد منتهی مشکلی که هست بحث تامین اعتبارات است که امیدواریم سازمان برنامه‌وبودجه بدهی گندمکاران را به‌موقع پرداخت کنند تا خرید دچار وقفه نشود.
 
گندمکاران نیازمند حمایت
آقپور، گندمکار در پاسخ به این پرسش که چرا تولید گندم کاهش پیدا کرده است نیز به «صبح‌نو» می‌گوید: قبلا اگر یک زمین چهار تن گندم می‌داد الان به دو تن کاهش پیدا کرده است. دلایل مختلفی این موضوع دارد؛ اول اینکه به لحاظ اقتصادی برای کشاورز صرفه ندارد. قیمتی که دولت از ما خریداری می‌کند، جوابگوی هزینه‌های تولید نیست.
او در پاسخ به این پرسش که مردم توان پرداخت هزینه بیشتر بابت خرید محصولات مرتبط با گندم را ندارند، می‌گوید: در این زمان دولت باید وارد عمل شده و از کشاورزان حمایت کند. در شرایطی که با کمبود آب روبه‌رو هستیم، دولت باید از کشاورز حمایت کند تا بتواند به قدر نیاز کشور گندم تولید کند، در غیر این‌صورت خواه ناخواه به‌سمت واردات گسترده خواهیم رفت.