نظام انتخاباتی تناسبی

وقتی یک نامزد با حدنصاب بسیار پایین انتخاب می‌شود، به‌طور طبیعی شایستگی‌های او برای احراز پست نمایندگی مردم، ناکافی خواهد شد. در این میان افرادی که از پشتوانه قومی، طایفه‌ای یا مالی خوبی برخوردارند و می‌توانند به هر شکل ممکن با سردادن شعارها و وعده‌های فراوان و انجام بعضا تخلفات، رأی بسیاری از مردم حوزه انتخابیه را به خود جذب کنند، احتمال رأی‌آوری بالایی پیدا خواهند کرد. همین اشکالات عدیده در نظام انتخاباتی کشور موجب شده تا نمایندگان مجلس برای حل مساله، دست‌به‌کار شوند.

بر این اساس، مدتی است که جمعی از نمایندگان مجلس طرح «اصلاح نظام انتخابات تناسبی استانی-شهرستانی مجلس شورای اسلامی» را تدوین و به هیات‌رییسه مجلس ارائه کرده‌اند که این هیات نیز طرح مذکور را به کمیسیون امور داخلی و شوراها ارجاع داده است. براساس طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس، هدف این است که جلوی اکثریت‌گرایی مطلق گرفته شود و نامزدهای انتخابات مجلس بتوانند براساس نسبت آرایی که به دست می‌آورند، به مجلس راه یابند. در همین باره جعفر قادری، یکی از طراحان اصلاح قانون نظام انتخاباتی روز گذشته طی گفت‌وگویی تصریح کرد: «می‌خواهیم انتخابات از حالت صفر و یک خارج شود؛ اینطور نباشد که همه منتخبان در یک استان از یک لیست انتخاباتی باشند». قادری در همین باره با بیان اینکه «هدف ما این است که تنوع قومی، قبیله‌ای، مذهبی و سیاسی را در مجلس حفظ کنیم»، افزود: «یکی از مهم‌ترین مزیت‌های نظام تناسبی، استانی و شهرستانی این است که سازوکار انتخابات از حالت صفر و یک خارج شده و تمامی جریان‌های سیاسی براساس میزان اقبال عمومی دارای کرسی خواهند بود.»
برای آشنایی بیشتر با طرح مجلس مبنی بر اصلاح نظام انتخاباتی کشور که هم‌اکنون در کمیسیون شوراهای مجلس در دست بررسی است، به سراغ رییس این کمیسیون رفتیم. جوکار در نقد نظام انتخاباتی اکثریت‌گرا معتقد است که ممکن است یک نامزد صرفا به‌خاطر کسب چند رأی بیشتر، راهی مجلس شود؛ وضعیتی که به گفته جوکار می‌تواند این حس را در بخشی از مردم ایجاد کند که در مجلس نماینده‌ای ندارند. در ادامه مشروح گفت‌وگوی «صبح‌نو» با این نماینده مجلس را می‌خوانید.

افرادی که وارد مجلس می‌شوند، باید تجربه عملی داشته باشند 
محمدصالح جوکار، رییس کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در گفت‌وگو با خبرنگار «صبح‌نو»، با اشاره به طرح مجلس برای اصلاح انتخابات مجلس اظهار کرد: مجلس براساس سیاست‌های کلی انتخابات که رهبر معظم انقلاب آن را ابلاغ کرده‌اند، به قانون انتخابات ورود کرده است. اولین موضوع در طرح مجلس، درباره شرایط انتخاب‌شوندگان است. مجلس چون جایگاه نظارتی و تقنینی دارد؛ بنابراین افرادی که وارد مجلس می‌شوند باید دارای سوابق و تجربیات عملی لازم بوده تا توانسته باشند مشکلات و مسائل را لمس کنند.

از رسیدگی به صلاحیت نامزدها تا بررسی تخلفات 
وی در ادامه همچنین تصریح داشت که براساس طرح نمایندگان، شرایط عمومی و اقتصادی داوطلبان نامزدی در انتخابات مجلس نیز دچار تغییراتی خواهد شد. جوکار با اشاره به اصلاح شیوه بررسی صلاحیت‌ها گفت: تجمیع همه نامزدها در شورای نگهبان، موجب کمبود زمان برای بررسی صلاحیت نامزدها ازسوی این شورا می‌شود که در نوع خود، مشکلات زیادی را می‌تواند به وجود آورد؛ بنابراین و برای رسیدگی به صلاحیت نامزدها، روند جدیدی را پیش‌بینی کرده‌ایم. جوکار تاکید کرد: براساس طرح مجلس، به استان‌ها اختیاراتی داده می‌شود تا شعب رسیدگی به پرونده‌ها از استان‌ها شروع و تا رسیدگی به اعتراضات در مرکزیت کشور و در شورای نگهبان، ادامه یابد. رییس کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها اضافه کرد: همچنین در بررسی تخلفات انتخاباتی هم اصلاحاتی در قانون انتخابات مجلس، خواهیم داشت.

دو الگوی موردبررسی مجلس برای اصلاح «نظام انتخاباتی حداکثری»
جوکار با اشاره به الگوهای انتخاباتی موردبررسی در طرح مجلس برای اصلاح قانون انتخابات مجلس، اظهار کرد: در بررسی نمایندگان، چند الگو مطرح است. نظام انتخاباتی ما در شرایط فعلی، از نوع حداکثری است. یعنی هر فرد یا لیستی که بیشترین رأی را کسب کند، می‌تواند وارد مجلس شود. حتی یک فرد به خاطر چند رأی بیشتر وارد مجلس می‌شود و در مقابل، عده‌ای از مردم احساس می‌کنند که در مجلس فاقد نماینده هستند و آن کسی که به او رأی داده بودند، به خاطر نظام انتخاباتی حداکثری نتوانسته وارد مجلس شود. وی افزود: برای رفع این مساله، دو الگوی پیشنهادی داریم؛ الگوی اول، بحث استانی و شهرستانی شدن انتخابات است. براساس این الگو، ما باید یک حوزه انتخابیه فرعی، یک حوزه انتخابیه اصلی و یک پایه رأی در هر شهرستان داشته باشیم تا نامزدها بتوانند بالاترین رأی را در سطح استان کسب کنند.
رییس کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها همچنین با اشاره به جزئیات الگوی نظام انتخاباتی براساس حوزه‌های انتخابیه اصلی و فرعی افزود: در شرایط فعلی حوزه‌های انتخابیه، شهرستانی است اما در طرح مجلس این موضوع مطرح است که نامزدها در حوزه‌های انتخابیه فرعی فرضا باید 15 یا 20درصد آرا را به خود اختصاص دهند تا بتوانند در انتخابات استانی، شرکت داده شوند و در سطح استان رأی بیاورند؛ بنابراین پایه رأی ما، در حوزه‌های انتخابیه فرعی(شهرستان‌ها) خواهد بود و کسی که پایه رأی را داشته باشد، رای‌اش در سطح استان شمارش خواهد شد. جوکار اضافه کرد: کسی که بیشترین رأی را در سطح استان به خودش اختصاص دهد، می‌تواند به‌عنوان نماینده وارد مجلس شود. 
وی با اشاره به الگوی دوم موردبررسی ازسوی نمایندگان برای اصلاح نظام انتخاباتی کشور اظهار کرد: الگوی دوم، برگزاری انتخابات به‌صورت تناسبی است. در حوزه‌های انتخابیه‌ای که تعداد نمایندگانش دو نفر به بالا هستند، نظام انتخاباتی باید به شکل تناسبی باشد. در شرایط فعلی وقتی جریان‌های سیاسی یا حتی مستقلین لیست ارائه می‌کنند، آن لیستی که بالاترین رأی را می‌آورد وارد مجلس می‌شود اما در نظام انتخاباتی تناسبی، افراد داخل لیست‌ها براساس نسبت رأیی که می‌آورند، می‌توانند وارد مجلس شوند. رییس کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها دراین‌باره اضافه کرد: مثلا اگر یک جریان یا یک لیست توانست 40درصد آرا و جریان یا لیست دیگر توانست 30درصد آرا را کسب کند، در شرایط فعلی آن 30درصد راه به جایی نمی‌برد و آن 40درصد همه کرسی‌ها را می‌گیرد اما چیزی که الان در مجلس مطرح است، این است که آن 30درصد مردم هم باید حق داشتن نماینده در مجلس را داشته باشند.
جوکار درباره اینکه کدام‌یک از این دو الگو درنهایت در طرح مجلس گنجانده خواهد شد، تصریح کرد: فعلا هیچ الگویی قانونی نشده است و در حال کارشناسی همه جوانب هستیم. ما جلسات مختلفی با پژوهشکده شورای نگهبان، مرکز پژوهش‌های مجلس و هیات‌رییسه مجلس داشته‌ایم و در داخل کمیسیون شوراها نیز کارگروهی دراین‌باره تشکیل شده است.