مسأله نعمت‌الله

فیلم سینمایی «قاتل و وحشی» به کارگردانی حمید نعمت‌الله یکی از گزینه‌های مهم امسال برای اکران در جشنواره فیلم فجر بود. سال گذشته «قاتل و وحشی» برای حضور در جشن سینمای ایران آماده می‌شد که به‌دلیل مشکل مالکیت و اختلافات سرمایه‌گذار با حمید نعمت‌الله از حضور در فجر انصراف داد. اما امسال ظاهرا با حل شدن این مشکل، فیلم جدید نعمت‌الله فرم حضور در فجر را پر کرد تا در دوره‌ای که رقبای جدی زیادی وجود ندارند بتواند شانس کسب سیمرغ را داشته باشد. اما این پایان کار نبود و در اتفاقی غافلگیرکننده، فیلم جدید حمید نعمت‌الله موفق به دریافت مجوز اکران برای حضور در جشنواره نشد.

خبری که احتمالا‌برای بسیاری از سینمادوستان عجیب بود، اکران نشدن فیلمی از نعمت‌الله بود. حمید نعمت‌الله یکی از فیلمسازان مهم سینمای ایران است که تاکنون آثار مهمی را ساخته و سریال موفق «وضعیت سفید» هم از او بارها به‌روی آنتن سیما رفته است. او کارش را با دستیاری مسعود کیمیایی در سینما آغاز و سپس در سال‌۸۲ اولین فیلم‌اش یعنی «بوتیک» را ساخت. این فیلم یک شروع موفق در مسیر فیلمسازی برای نعمت‌الله بود. او سپس فیلم‌های دیگری مثل «بی‌پولی»، «رگ خواب» و «شعله‌ور» را ساخت. حمید نعمت‌الله به‌عنوان فیلمسازی کم‌حاشیه و سازنده آثاری که اغلب فضایی مقبول دارند شناخته شده است. همین دلیل تعجب سینمادوستان از مجوز نگرفتن «قاتل و وحشی» برای اکران در جشنواره شد. حمید نعمت‌الله، مضمون اصلی فیلم خود را مقابله خیر و شر عنوان کرد و گفت این فیلم، یک اثر حماسی است. در خلاصه داستان این فیلم آمده است: «زیبا، مهیای عروسی دخترش می‌شود که به‌طور اتفاقی اسیر یک باند گانگستری مخوف می‌شود. او سعی می‌کند از این بند خود را رها کند. وقت زیادی ندارد، چون دخترش نیز بی‌خبر از همه‌چیز عازم همان‌جاست و این اتفاقی است که نباید بیفتد. زیبا، برای نجات خود و دخترش می‌جنگد.» «قاتل و وحشی» با بازی لیلا حاتمی، امین حیایی، شهرام حقیقت‌دوست، ستاره اسکندری، عزت‌الله رمضانی‌فر، شهرام قائدی، علی علائی، سام نوری و ...، و با تهیه‌کنندگی حمید نعمت‌الله و محمدصادق رنج‌کشان، این روزها در انتظار دریافت پروانه نمایش است. مورد مو و گوش آنچه رسانه‌های نزدیک به این فیلم درباره علت کنار گذاشته شدن «قاتل و وحشی» اعلام کردند، نمایش مو و گوش بازیگر اصلی فیلم یعنی لیلا حاتمی بود. حاتمی در چندمین همکاری‌اش با نعمت‌الله با مویی تراشیده نقش‌آفرینی کرده است. رسانه‌ها در ابتدا نمایش مو و گوش حاتمی را علت توقیف‌اش اعلام کردند. این درحالی بود که چنین موضوعی قبلا در سینمای ایران تجربه شده بود. عصر ایران دراین‌باره نوشت: بازیگری زن‌ها در سینما با سر تراشیده ماجرای تازه‌ای نیست و پیش‌تر بازیگرهای زیادی این را تجربه کرده‌اند، مثل فریماه فرجامی در فیلم «سرب»، رؤیا نونهالی در «زندان زنان»، زهرا داوودنژاد در «بچه‌های بد»، شایسته ایرانی در «آینه‌های روبرو»، پانته‌آ بهرام در «شنای پروانه» و رؤیا تیموریان در «شیفتگی» که برخی هم به‌نحوی با مشکل مجوز روبرو شدند. طبق برخی گزارش‌ها، فیلم‌نامه اولیه حمید نعمت‌الله با عنوان «قاتل و وحشی» درباره زنی به نام زیباست ۴۵‌ساله است که از همسرش طلاق گرفته و با مادر ۷۰‌ساله‌اش زندگی می‌کند. مادر زیبا معتاد است و زنی به نام افروز نیازهای او را تأمین می‌کند. چند روزی از افروز خبری نیست تا اینکه زیبا مجبور می‌شود برای تأمین نیازهای مادرش به سراغ افروز برود. در ساختمان محل کار افروز، او به همراه پدرش توسط گروهی متشکل از «پاشا»، عینکی، شهرام و سهیلا به قتل رسیده است. زیبا با اصرار وارد ساختمان افروز می‌شود و پی به راز قتل این دو نفر می‌برد و در چنگال این گروه گرفتار می‌شود. شهرام جادوی یک افعی بزرگ را در اختیار دارد که آن را از قبیله ترکمن سرقت کرده است و آنقدر جذاب است که اگر نسخه اولیه قاتل و وحشی ساخته می‌شد تبدیل به «درخشش» سینمایی ایران می‌شد. مشرق نوشته: اما این فیلم ساخته نشده و فیلمنامه تبدیل به اثری اسلشر و خشن شده است که با نسخه اولیه فیلمنامه بسیار متفاوت است. خشونت فیلمنامه اولیه بسیار فانتزی و مخاطب‌پسند است اما نسخه نهایی قاتل و وحشی، یکی از خشن‌ترین اثار سینمای ایران است.

واکنش مدیران جشنواره دبیر جشنواره فیلم فجر هم درباره مشکل این فیلم اظهارنظری کرد. طباطبایی‌نژاد در نشست خبری مجازی جشنواره درباره مشکل شرعی «قاتل و وحشی» و امکان صدور مجوز نمایش آن تنها برای بانوان بیان کرد:«این در حوزه تصمیم جشنواره فجر نیست اگر اداره کل نظارت و سازمان سینمایی امکان نمایش فیلم را در جشنواره فراهم کنند به هر شکلی که ممکن باشد استقبال می‌کنیم ولی شرط این است که مجوز را به ما بدهند. این موضوع در اختیار من نیست.» شنبه‌شب برنامه «هفت» به مساله مجوز نمایش فیلم‌ها پرداخت. سعید رجبی‌فروتن، معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی درباره حواشی جشنواره فجر در موضوع فیلم‌های راه نیافته به این جشنواره گفت:«امسال به موجب شرایطی که اعلام شده بود، جشنواره فجر هیات انتخاب نداشت، البته دبیر فجر می‌توانست به تبعیت از جشنواره‌های معتبر جهانی خودش به همراه مشاورانش، گزینشی را صورت دهد و آن کارها برای دریافت پروانه نمایش و هیات داوری ارسال شود اما به نظر آمد که دبیر تلاش کرد فرصتی یکسان برای همه فیلم‌هایی که حائز شرایط اعلام شده در مقررات جشنواره بودند، از آن‌ها سلب نکند و اجازه داد هر‌کدام از کارها موفق به دریافت پروانه نمایش شد، به رویت هیات داوران برسد. شورای پروانه نمایش تعدادی از آثار را چون قصد نمایش عمومی داشتند، قبلا بازبینی کرده بود بنابراین فکر می‌کنم حدود 40‌فیلم بود که شورای پروانه نمایش آن‌ها را به صورت فشرده تماشا کردند که غیر از یک فیلم، همه فیلم‌ها موفق به دریافت پروانه نمایش شدند. تعدادی از آثار هستند که بعد از جشنواره فجر و برای اکران عمومی‌شان نیز نیاز به بازبینی مجدد ندارند و راحت می‌توانند به اکران عمومی بروند. داوران نیز اعلام کرده بودند، کارهایی که در یک یا چند رشته نامزد دریافت سیمرغ باشند، نهایتا در جدول نمایش قرار می‌گیرند و دبیر جشنواره نیز معتقد بود می‌توان 20‌عنوان فیلم را در جدول نمایش قرار داد که به زعم هیات داوران، فقط 16‌عنوان شانس دریافت جایزه را دارند و به همین دلیل این تعداد فیلم اعلام شدند. لطیفی در ادامه بحث به شورای پروانه ساخت و نمایش در سازمان سینمایی اشاره کرد و گفت: همیشه این بحث وجود دارد که برخی می‌گویند وقتی پروانه ساخت به فیلمی تعلق می‌گیرد قاعدتا برای نمایش آن نباید مشکلی وجود داشته باشد اما این روند به‌گونه‌ای دیگر است و گاهی نیز مشکلاتی برای شما در اداره ارزشیابی و نظارت به‌وجود می‌آید. این موضوع را چطور می‌توان حل کرد؟ رجبی‌فروتن در این مورد توضیح داد: در مقررات و به صورت مکتوب، همه می‌دانند دریافت پروانه ساخت، الزاما به معنای دریافت پروانه نمایش نیست. فیلم‌ها عموما در سه مرحله ساخته می‌شوند؛ در زمان نگارش فیلمنامه، در حین فیلمبرداری و در حین تدوین و عملیات پست پروداکشن. برخی فیلمسازان هستند که با سیناپس سر صحنه می‌روند و همواره از ما می‌خواهند فیلمنامه را از آن‌ها نخواهیم. برخی فیلمسازان نیز هستند که وقتی پروانه ساخت دریافت می‌کنند و تا جایی با ضوابط آشنایی دارند شاید به این نیت که بخواهند راهی را باز کنند، عامدانه دست به خرق عادت می‌زنند. مثال واضح این مورد فیلم سینمایی «کاناپه» است که آقای عیاری برای اولین‌بار به خودش اجازه می‌دهد کاراکترهای زن با کلاه‌کیس مقابل دوربین ظاهر شوند اما به دلایل دیگری که همکاران در شورا باید ملاحظات شرعی را نیز لحاظ کنند، این فیلم شانس و امتیاز دریافت پروانه نمایش را دریافت نمی‌کند و جزء آن دسته فیلم‌هایی می‌شود که ملاحظه شرعی دارد و ما انگ توقیف برای آن به کار نمی‌بریم.

مقایسه با سریال تلویزیون اما در همین حال و برای بررسی مورد مطرح شده درباره فیلم حمید نعمت‌الله می‌توان به سریال «روزهای ابدی» که مدتی است از شبکه یک سیما پخش می‌شود اشاره کرد. دراین سریال بنابر نیاز قصه، کارگردان برای نمایش زنان بی‌حجاب در مقطع زمانی خاص به سراغ استفاده از کلاه‌گیس رفته است. از طرفی استفاده از این کلاه‌گیس‌ها با نمایش کامل گوش‌های بازیگران همراه بوده است. با این اوصاف دو سؤال پیش می‌آید. آیا استانداردهای تلویزیون و سینما تغییر کرده و مدیران سیما در این زمینه انعطاف بیشتری دارند؟ یا اینکه مشکل «قاتل و وحشی» صرفا مو و گوش بازیگر فیلم نیست؟ اما درکنار مسائل مطرح‌شده برخی از شنیده‌ها موارد دیگری را نیز بیان کرده‌اند. ظاهرا مو و گوش مشکل اصلی نیست و خشونت و برخی مسائل اخلاقی در «قاتل و وحشی» موجب سخت‌گیری ارشاد شده است. برخی از رسانه‌ها از عبارات سنگینی چون «برده‌گی جنسی» درباره این فیلم استفاده کرده‌اند. هرچند که تا وقتی فیلم را نبینیم نمی‌شود درباره‌اش قضاوت کنیم اما لااقل عکس‌های منتشرشده از فیلم این گمانه را تقویت می‌کند.

مساله نعمت‌الله حمید نعمت‌الله یکی از فیلمسازان مهم پس از انقلاب است. او فیلم‌های قابل‌دفاع و ارزشمندی چون بوتیک و بی‌پولی را ساخته و سریال مثال‌زدنی وضعیت سفید را برای سیما ساخته است. در بسیاری از آثار او مفاهیم و ارزش‌های اجتماعی، خانواده، صداقت و... مطرح شده است. پس این فیلمساز را نمی‌توان به راحتی نادیده گرفت. اما از طرفی اگر شایعات گفته شده درباره فیلم واقعی باشد موردی است که نمی‌توان از آن به‌راحتی عبور کرد. باید منتظر بمانیم تا اطلاعات بیشتری درباره فیلم «قاتل و وحشی» منتشر شود تا بتوان نگاهی جامع به مساله داشت.