آغاز موجی نو در سفرنامه‌نویسی
مالک شیخی / در کشور ما سفرنامه‌های قدرتمندی همچون «ناصرخسرو، برادران امیدوار و حاج سیاح» در زمره متقدمان وجود دارند اما در آثار متاخر، به‌جز چند اثر ویژه مانند اثر دکتر «باستانی‌پاریزی، اسلامی‌ندوشن و شریعتی»، از معدود کتب مورد اقبال در این حوزه می‌توان نام برد
گردشگری از طریق فضای مجازی یکی از روش‌های مدرن صنعت توریسم است که طی سال‌های اخیر توسعه زیادی نیز داشته است. نرم‌افزارهایی مانند world drive یا Street view که نمایی پانوراما حتی با آمبیانس محیطی به مخاطب خود ارائه می‌دهند از آن جمله‌اند. تکنولوژی اگرچه توانسته جایگزین بسیاری از زمینه‌های تجارب زیسته انسان مدرن شود، اما یکی از مواردی که تکنولوژی همچنان دربرابر آن عاجز بوده سفرنامه‌نویسی است. سفرنامه به‌عنوان یکی از گونه‌های جذاب ادبی، مخاطب خود را به جغرافیایی دیگر می‌برد تا از دریچه دیده‌ها، شنیده‌ها و احساسات نویسنده، به جهانی تازه وارد شود. این همان نقطه قوتی است که در سفرنامه‌نویسی نمی‌تواند جایگزین داشته باشد. تحلیل‌ها، برداشت‌ها و نگاه نویسنده برای مخاطبانی که زاویه دید آن نویسنده به جهان را می‌پسندند، معیاری برای خوانده شدن یا دیده نشدن یک سفرنامه است. از این روست که در خیل کثیر سفرنامه‌هایی که در ایران و جهان به رشته تحریر درآمده تعداد محدودی از نویسندگان مورد اقبال عمومی قرار گرفته‌اند.
در جهان، سفرنامه‌هایی همچون «مارکوپولو، دلاواله، تاورنیه و شاردن» از متقدمین این حوزه‌اند و بین آثار معاصر، سفرنامه «وحشی» اثر شرل استرید که به ۳۱زبان دنیا ترجمه شده، مورد استقبال قرار گرفته‌اند. در کشور ما نیز اگرچه سفرنامه‌های قدرتمندی همچون «ناصرخسرو، برادران امیدوار و حاج سیاح» در زمره متقدمان وجود دارند اما در آثار متاخر، به‌جز چند اثر ویژه مانند اثر دکتر «باستانی‌پاریزی، اسلامی‌ندوشن و شریعتی»، از معدود کتب مورد اقبال در این حوزه می‌توان نام برد.
طی سال‌های اخیر اما یکی از نویسندگانی که به‌طور ویژه بر این‌گونه ادبی متمرکز شده منصور ضابطیان است که با انتشار ۹کتاب سفرنامه، جزو نویسندگان معاصر در این حوزه محسوب می‌شود. آخرین اثر او، «استامبولی» با موضوع سفرنامه ترکیه با استقبال بی نظیری مواجه شد؛ به‌طوری‌که در برخی شهرها برای دریافت این کتاب، صف‌های طولانی ایجاد شد. «مارک و پلو، مارک دوپلو، برگ اضافی، سباستین، چای نعنا، موآ، بی زمستان و سه رنگ» از دیگر سفرنامه‌هایی هستند که ضابطیان به شیوه‌ای نو و جذاب برای مخاطبان خود منتشر کرده است. تعداد آثار و تجارب او در زمینه سفر اگرچه یک رکورد محسوب می‌شود اما این تنها دلیل صف بستن مردم برای خرید سفرنامه ضابطیان نیست. شاید بتوان با درصد اطمینان بالایی، منصور ضابطیان را مبدع شیوه‌ای نو در سفرنامه‌نویسی دانست و او را آغازگر موج نو سفرنامه‌نویسی نوین ایران قلمداد کرد. شیوه‌ای که مولف به مدد خلاقیت خود توانسته در شرایط بحرانی اقتصاد که معیشت دغدغه اصلی مردم است، جامعه را به‌سمت خرید فرهنگی، آن هم مطالعه یک گونه ادبی مغفول و بی‌رونق سوق دهد.
صف‌های طولانی خرید سفرنامه ضابطیان در شهرهایی مانند اصفهان، شیراز، ارومیه، تبریز، مشهد، آمل، تهران، قم و چند شهر دیگر، می‌تواند یک نمونه مورداعتماد برای این مدعا باشد. این موضوع بیش از آنکه یک پدیده فرهنگی تلقی شود، شاید برای متخصصان علوم اجتماعی نیز جذاب باشد.
موضوعی که برخاسته از سال‌ها تجربه تلخ و شیرین ضابطیان از روزنامه‌نگاری و سینما و رسانه است و حالا او رگ خواب مخاطب را برای خواندن سفرنامه و پیگیری نگاه او به پیرامون خود پیدا کرده است. هرچند در آشفته بازار فرهنگی جامعه، پدیده‌هایی مانند ضابطیان کمتر در خط نخست رسانه‌ها قرار می‌گیرند اما تاریخ ادبیات در این روزها شاهد رونق و موجی نو از گونه کم‌فروغ سفرنامه‌نویسی است، که خبری مسرت‌بخش برای فرهنگ ایران زمین خواهد بود؛ خبری که فارغ از افزایش سرانه مطالعه و رونق بازار کتاب باید مورد توجه متولیان گردشگری کشور قرار گرفته و حتی در دیپلماسی فرهنگی نیز برای منافع ایران به کار گرفته شود.
ارسال نظر