نقش عزاداری محرم بر انقلاب اسلامی

یکی از وجوه کمتر دیده شده حرکت مردم ایران در نهضت انقلاب اسلامی نقش مراسم‌های اهل‌بیت(ع) و به‌ویژه عزاداری دهه اول محرم در شکل‌گیری، استمرار و پیروزی این نهضت است؛ البته اگر قائل باشیم که جمهوری اسلامی ایران نقطه پایانی انقلاب اسلامی نیست و نهضت همچنان ادامه دارد، می‌توان به نقش مهم عزاداری دهه اول محرم در ادامه نهضت پس از پیروزی نیز اشاره کرد. این نکته نیز شایان ذکر است که اثرگذاری آیین عزاداری مردم ایران برای سیدالشهدا در دهه اول محرم صرفا در انقلاب اسلامی خلاصه نمی‌شود، بلکه پیش از آن نیز چه در حرکت‌های معاصر نظیر نهضت ملی شدن نفت، مشروطه، نهضت تنباکو و... و چه در حوادث دورتر نظیر شکل‌گیری صفویه و دورتر از آن اشاره کرد.
آیین عزاداری سیدالشهدا در دهه اول محرم به قدر با ملیت ایرانی و تحولات سیاسی اجتماعی آن عجین شده است که می‌توان یکی از ارکان تشکیل ملیت ایرانی را عزاداری دهه اول محرم دانست؛ البته در اینجا لازم است به این نکته اشاره کنیم که در این مقال بیشتر به جنبه ظاهری و نقش جمع‌کنندگی این آیین اشاره می‌کنیم؛ زیرا که محتوای ظلم‌ستیزانه بسیار مفصل است.
 
15خرداد آغاز انقلاب از عاشورا
 بسیاری از تحلیلگران نقطه عطف و آغاز انقلاب اسلامی را 15خرداد می‌دانند. یک نکته مغفول در بررسی 15خرداد نقش آیین عزاداری در شکل‌گیری این قیام است. زمینه این قیام در حادثه فیضیه که به مناسبت عزاداری شهادت امام‌صادق(ع) در دوم فروردین آن سال شکل گرفت، شروع شد و در عاشورای سیزدهم خرداد همان سال به اوج رسید.
اگر آیین تجمع برای عزاداری امام‌صادق(ع) نبود، شاید اعتراض امام‌خمینی (ره) به برنامه‌های رژیم صرفا در مراسلات خلاصه می‌شد و از صفحات کاغذی فراتر نمی‌رفت، لکن حادثه فیضیه اعتراضات را تبدیل به یک قیام فراگیر کرد. عاشورا سال42 نقطه‌عطفی بود که قیام را به یک نهضت تبدیل کرد. سخنرانی معروف امام(ره) خطاب به شاه در این روز اتفاق افتاد، پس از آن مردم قم و تهران در قالب دسته‌های عزاداری به خیابان‌ها ریختند.
 رژیم یک روز پس از این سخنرانی، امام(ره) را بازداشت کرد و باز هم دسته‌های عزاداری بودند که در روز 15خرداد برای حمایت از امام(ره) به خیابان آمدند.

13 آبان از 13 رجب
نقطه عطف بعدی انقلاب نیز 13آبان بود روزی که رژیم پهلوی، امام(ره) را تبعید کرد. 13آبان نیز به‌دنبال سخنرانی امام علیه کاپیتالاسیون در مراسم ولادت امام‌علی(ع) در 13رجب شکل گرفت. هرچند این مراسم عزاداری نیست، لکن از جنس تجمع برای ابراز دوستی به اهل‌بیت(ع) بود و نشان از جایگاه و قدرت این اجتماعات برای بسیج کردن مردم و همچنین اثرگذاری سیاسی-اجتماعی آن دارد.
 
حادثه جوپار؛ محرم خونین کرمان
پس از تبعید امام(ره)، رژیم تقریبا سال‌های باثباتی را در پی داشت تا آنکه پس از شهادت آقامصطفی خمینی و اهانت رژیم به ایشان، آتش انقلاب از خاکستر شروع به وزیدن کردن، نقطه عطف بعدی عید فطر آن سال در 13 شهریور بود. تجمع میلیونی مردم در عید فطر تبدیل به راهپیمایی عظیمی شد که رسانه‌های خود، رژیم آن را میلیونی عنوان کردند.
این راهپیمایی منتج به قیام 17شهریور و قتل‌عام مردم به دست رژیم شد که آتش انقلاب را شعله‌ور کرد.
 
از ششم محرم تا عاشورای 57؛ عزاداری کار رژیم شاه را تمام کرد
ششم محرم مردم در سرتاسر ایران به خیابان‌ها آمدند. این حضور ادامه داشت تا عاشورای آن سال. عاشورا اما دیگر اوضاع فرق کرد. شاه به‌شخصه با بالگرد تظاهرات مردم در خیابان را دید، این تجمع آنقدر در شکست رژیم پهلوی و پیروزی مردم اهمیت دارد که از آن تعبیر به «رفراندوم عاشورا» شد. این تجمع که ریشه آن عزاداری عاشورا بود عملا ستون فقرات رژیم را درهم شکست و کار انقلاب را یکسره کرد. آنچه رفت، صرفا اثرات شکلی آیین عاشورا برای پیشبرد انقلاب بود. اثر اصلی اما متعلق به محتوای عزاداری است که با دمیدن روح مقاومت و ظلم‌ستیزی در ملت ایران آن‌ها را صاحب بزرگ‌ترین انقلاب تاریخ بشریت کرد که بررسی آن مجالی طولانی‌تر می‌طلبد.